سلامت اسپرم بسیار مهم است چون عامل مهمی در توانایی باروری زوجین است. معیارهای اصلی برای اسپرم سالم عبارتند از :
- تحرک
- حجم
- شکل
- توانایی اتصال به غشا تخمک
- توانایی عبور از مخاط دهانه رحم و تبدیل آن به تخم
- واکنش آکروزوم
- داشتن کروموزوم‌های طبیعی
ناباروری مردان معمولاً به دلیل مشکلات مایع منی است که شایع‌ترین آ‌ن‌ها عبارتند از:
- تعداد کم اسپرم یا الیگواسپرمی
- تحرک کم اسپرم یا آستنوسپرمیا یا آستنوزواسپرمی
- شکل اسپرم غیرطبیعی یا تراتواسپرمیا
در این مقاله به تحرک کم اسپرم یا آستنوسپرمیا یا آستنوزواسپرمی و تاثیر ان بر ناباروری مردان می پردازیم
تحرک اسپرم ، به معنای توانایی حرکت اسپرم در مایع منی است. تحرک ضعیف اسپرم با عنوان آستنوزواسپرمی نیز شناخته می شود.
اسپرم ها سلولهائی متحرک هستند .
اسپرم های متحرک دو نوع حرکت دارند:
- تحرک پیشرونده
(Progressive motility Grade A)
به حرکت اسپرم‌هایی که در یک خط مستقیم یا دایره‌های بزرگ شنا می‌کنند گفته می شود.
- تحرک غیرپیشرونده
(Non-progressive motility Grade B)
به حرکت اسپرم‌هایی اطلاق می‌شود که به صورت مستقیم شنا نمی‌کنند و یا در دایره‌های کوچک حرکت می‌کنند .
در یک نمونه انزال نرمال حداقل 40 درصد اسپرم ها باید دارای حرکت یا به عبارتی متحرک باشند، با احتساب حرکت های غیر پیش رونده، وجود حداقل 32 درصد اسپرم دارای حرکت پیش رونده لازم است.
تشخیص کم تحرکی اسپرم معمولاً بر اساس درصد اسپرم های متحرک انجام می شود اما تحقیقات نشان داده اند تعداد اسپرم های متحرک معیار بهتری برای تصمیم گیری است.
وجود بیش از 20 میلیون اسپرم متحرک، طبیعی و کمتر از 5 میلیون ضعیف به شمار می آید. كمتر از يك ميليون اسپرم متحرك نشان دهنده تحرک بسیار ضعيف است.
علل کم تحرکی اسپرم
کم تحرکی اسپرم در بسیاری از موارد علت مشخصی ندارد. و عوامل مختلفی که بر سلامت بیضه‌ها تأثیر می‌گذارند ممکن است باعث کم تحرکی اسپرم شوند وآسیب به بیضه‌ها که وظیفه تولید و ذخیره اسپرم را بر عهده دارند، بر کیفیت اسپرم تأثیرمی گذارد.
عمده‌ی آسیب بیضه ها عبارتند از:
- سرطان بیضه؛
- جراحی بیضه؛
- عفونت؛
- مشکلات مادر زادی بیضه
- ضربه.
- همچنین استفادهی طولانی مدت از استروئیدهای آنابولیک (کورتون ها) می‌تواند تعداد اسپرم و تحرک اسپرم را کاهش دهد.
- حشیش و کوکائین و همچنین برخی داروهای گیاهی نیز می‌توانند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارند.
- واریکوسل ( رگ‌های بزرگ شده و برجسته در بیضه ) نیز از علل کم تحرکی اسپرم است.
- وجود یک اختلال ژنتیکی و یا یک بیماری پزشکی تشخیص داده نشده نیز موثر خواهد بود .
-سبک زندگی و عوامل محیطی نیز نقش مهمی در تحرک اسپرم دارند. به عنوان مثال، سیگار کشیدن با کاهش تولید اسپرم مرتبط است ( بخصوص اگر مصرف سیگار فرد به بیش از 10 عدد در طول روز برسد).
درمان کم تحرکی اسپرم
کم تحرکی اسپرم یکی از دلایل ناباروری است و درمان موثر برای اسپرم بی حرکت و یا دارای حرکت کم عبارتند از:
- تلقیح داخل رحمی اسپرم (IUI):
به معنی جمع آوری و شستشوی اسپرم ها است. سپس سریعترین اسپرم ها با استفاده از یک لوله پلاستیکی ظریف وارد رحم می گردد.
- لقاح آزمایشگاهی (IVF):
در این روش که یکی از راهکارهای درمان بی حرکتی اسپرم است، خانم دارو مصرف می کند تا تخمک مناسبی تولید شود، آنگاه تخمک از تخمدان جدا شده و با اسپرم در محیط آزمایشگاه بارور می گردد. جنین حاصل به دست آمده برای ادامه رشد و نمو به رحم باز گردانده می شود.