آندومتریوز نوعی بیماری است که در آن بافتی مشابه بافتی که پوشش داخلی رحم را تشکیل می‌دهد، در خارج از محیط داخلی رحم رشد می‌کند. به پوشش داخلی رحم آندومتر گفته می‌شود.
آندومتریوز که یک بیماری شایع در زنان است و حدوداً 10 درصد از زنان به آن مبتلا هستند، هنگامی اتفاق می‌افتد که بافت آندومتر در قسمتی خارج از رحم مانند سطح تخمدان‌ها، روده و لوله‌های فالوپ رشد کند. گسترش بافت آندومتر به خارج از رحم اتفاقی غیر معمول است، اما غیر ممکن نیست. تغییرات هورمونی سیکل پریود بر روی بافت نابجا آندومتر تأثیر می‌گذارد و باعث ملتهب شدن و دردناک شدن ناحیه می‌گردد.
علائم آندومتریوز
علائم آندومتریوز در افراد مختلف متفاوت است. برخی از زنان علائم خفیفی را تجربه می‌کنند، اما در برخی دیگر علائم متوسط تا شدید وجود دارد. لازم به ذکر است که شدت درد بیمار نشان‌دهنده‌ی درجه یا مرحله‌ی بیماری او نیست. ممکن است بیمار درجه‌ای خفیف از بیماری را داشته باشد اما دردهایی شدید را تجربه کند. همچنین ممکن است شخص مبتلا به آندومتریوز شدید و پیشرفته باشد و علائم خفیفی را گزارش کند.
شایع‌ترین علامت آندومتریوز درد در ناحیه‌ی لگن است که معمولاً همراه با دوره‌ی پریود ظاهر می‌شود. اما علائم زیر نیز نشانه‌های مهمی هستند که به تشخیص بیماری کمک می‌کنند.
- پریودهای دردناک با خونریزی شدید یا نامنظم.
- درد در قسمت تحتانی شکم قبل و در هنگام دوره‌ی قاعدگی.
- احساس درد هنگام و پس از رابطه جنسی.
- کاهش قدرت باروری و یا ناباروری.
- شکم دردهای گاه و بی‌گاه و حرکات روده توام با درد و ناراحتی.
- درد در ناحیه کمر یا سایر نقاط بدن که ممکن است در هر زمان از سیکل قاعدگی بیمار رخ دهد.
- گرفتگی عضلات یک یا دو هفته‌ای در نزدیکی دوره پریود.
توجه داشته باشید که برخی افراد با وجود ابتلا به آندومتریوز هیچ علامتی را تجربه نمی‌کنند. بنابراین ممکن است که با وجود بیماری هیچ یک از علائم فوق را نداشته باشید. به همین خاطر مهم است که شما به طور منظم معاینات مخصوص بیماری‌های زنان را انجام دهید. این بررسی‌ها موجب می‌شوند که پزشک متخصص زنان هر گونه تغییر را مشاهده و کنترل کند. این امر به ویژه هنگامی که دو یا تعداد بیشتری از علامت‌های ذکر شده را داشته باشید اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.
درمان آندومتریوز
اگر به آندومتریوز مبتلا باشید بسیار مهم است که پیگیر درمان آن شوید. چراکه در صورت عدم درمان، علائم آن تشدید شده و ادامه‌ی این وضعیت می‌تواند زندگی شما را مختل کند. البته آندومتریوز درمان قطعی ندارد ولی علائم آن کاملاً قابل کنترل است.
برای درمان آندومتریوز از دو روش درمان دارویی و جراحی استفاده می‌شود. انتخاب روش درمان بستگی به شدت علائم بیمار دارد و با تشخیص پزشک متخصص صورت می‌گیرد. گاهی اوقات ممکن است پزشک بلافاصله درمان را شروع نکند تا ببیند که آیا علائم بیمار به خودی خود بهبود پیدا می‌کنند یا خیر.
درمان‌های دارویی
درمان دارویی این بیماری شامل انواع مسکن‌ها و داروهای هورمونی است که اغلب در موارد دردهای شدید لگنی و پریودهای دردناک بیمار به کار گرفته می‌شود. این مسکن‌ها معمولاً مسکن‌های ضدالتهابی مانند ایبوپروفن هستند که دردهای ناشی از بیماری را تسکین می‌بخشند. داروهای هورمونی نیز مانند آنالوگ‌های هورمون آزادکننده‌ی گونادوتروپین (GnRH)و مصرف هورمون‌های مکمل در مواردی می‌تواند درد را تسکین داده و پیشرفت آندومتریوز را متوقف کند. در واقع درمان‌های هورمونی به بدن بیمار کمک می‌کند تا تغییرات هورمونی ماهانه را که سبب پیشرفت آندومتریوز می‌شود، کنترل نماید.
تزریق مدروکسی پروژسترون (Depo-Provera) نیز در توقف رشد آندومتریوز موثر است و درد و سایر علائم را تسکین می‌دهد. البته این دارو عوارضی مانند افزایش وزن و در برخی موارد بروز افسردگی را در پی داشته و به همین خاطر ممکن است انتخاب اول شما نباشد.
در درمان هورمونی از آگونیست‌ها و آنتاگونیست‌های آزاد کننده‌ی هورمون گونادوتروپین (GnRH) برای جلوگیری از تولید استروژن تحریک کننده تخمدان استفاده می‌شود. استروژن هورمونی است که به طور عمده مسئول ایجاد خصوصیات جنسی در زنان است. جلوگیری از تولید استروژن از قاعدگی جلوگیری کرده و نوعی یائسگی مصنوعی ایجاد می کند. درمان GnRH نیز عوارضی مانند خشکی واژن و گرگرفتگی را در پی دارد. مصرف همزمان مقادیر کم استروژن و پروژسترون می‌تواند به کاهش این علائم کمک کند.
دانازول داروی دیگری است که برای جلوگیری از قاعدگی و کاهش علائم آندومتریوز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هنگام مصرف دانازول، ممکن است بیماری به پیشرفت خود ادامه دهد. دانازول می‌تواند عوارض جانبی از جمله آکنه و پرمویی در صورت و بدن داشته باشد.
درمان با جراحی
در صورتی که بیماری به درمان‌های دارویی پاسخ ندهد به تشخیص پزشک جراحی برای برداشتن تکه‌های بافت آندومتریوز صورت می‌گیرد. نوع جراحی نیز بسته به اینکه بیمار بارداری قبلی داشته و اینکه آیا مایل به بارداری هست یا خیر متفاوت است.
لازم به ذکر است که حتی با جراحی نیز ممکن است آندومتریوز عود کند پس تصمیم برای انجام یا عدم انجام جراحی، به شرایط فرد و شدت علائم بستگی دارد. معمولاً اینگونه است که پزشک ابتدا درمان‌های دارویی را امتحان می‌کند و در صورت عدم حصول بهبودی، جراحی را به بیمار توصیه می‌نماید.
جراحی محافظه کارانه
جراحی محافظه کارانه برای زنانی مناسب است که قصد بارداری دارند و یا درد بسیار شدیدی را تجربه می‌کنند و درمان‌های هورمونی هم بر آن‌ها موثر نیست. هدف از جراحی محافظه کارانه برداشتن بافت نابجا یا از بین بردن رشد آندومتریوز بدون آسیب رساندن به اندام‌های تولید مثلی است.
از لاپاروسکوپی که یک جراحی کم تهاجمی است، برای تشخیص آندومتریوز و همچنین برای از بین بردن بافت نابجای آندومتر استفاده می‌شود. در این روش جراح با ایجاد شکاف کوچکی در شکم بیمار، به برداشتن بافت‌های خارج از محل و یا سوزاندن یا بخار کردن آن‌ها می‌پردازد.
جراحی هیسترکتومی (آخرین گزینه)
به ندرت اگر وضعیت بیمار با سایر روش‌های درمانی هیچ بهبودی پیدا نکند ممکن است پزشک به عنوان آخرین راه حل برداشتن رحم را توصیه کند.
در طی برداشتن کامل رحم که به آن هیسترکتومی گفته می‌شود پزشک جراح، رحم و دهانه‌ی آن را به کلی از بدن خارج می‌کند. البته هیسترکتومی از درمان‌های معمول آندومتریوز محسوب نمی‌شود. زیرا بیمار پس از انجام این جراحی قادر به بارداری نخواهد بود. بنابراین برای افرادی که قصد تشکیل خانواده و فرزندآوری دارند توصیه نمی‌شود.